ArcheoHotspots zijn plekken in musea, bibliotheken, archieven of culturele centra waar je zelf kennis kunt maken met archeologie. Ook soms beter bekend als het ‘ArcheoLab’. Voor terloops geïnteresseerden en passanten zijn ArcheoHotspots een informele omgeving, vrij en gratis toegankelijk, waar iedereen even mee kan doen aan een lopend archeologisch project. Zo kunnen bezoekers scherven uit bijvoorbeeld een beerput helpen determineren, meedoen aan experimentele archeologie of bijdragen aan onderzoek. Het publiek krijgt echt archeologisch materiaal in handen en komt daarmee letterlijk in contact met het verleden. Van een laagdrempeligheid die nergens ter wereld bestaat.
Het initiatief van de ArcheoHotspots werd in 2014 genomen door het Allard Pierson (Universiteit van Amsterdam) en is inmiddels uitgegroeid tot ruim 25 locaties over heel Nederland. De ArcheoHotspots kennen vele vormen. Dat varieert van een door vrijwilligers ingericht ArcheoLab in een verlaten schoolgebouw tot een publiek toegankelijk, professioneel hightech restauratieatelier binnenin een museale of archeologische instelling. Maar er zijn ook openbare bibliotheken en culturele instellingen met een ArcheoHotspot. Iedereen kan en mag meedoen. Hieronder zetten we de belangrijkste aspecten van en mogelijkheden voor het starten van je eigen ArcheoHotspot op een rijtje.
In de ArcheoHotspot van Amsterdam, in het Allard Pierson, kan jong en oud meepuzzelen met aardewerk uit de 16e en 17e eeuw. Foto. Elise Richter – Allard Pierson.
Plek voor dialoog
Elke ArcheoHotspot heeft een ArcheoLab, een ruimte waar op gezette tijden publiek gratis en zonder afspraak binnen kan lopen en waar altijd archeologen (beroeps en vrijwilligers) aan het werk zijn, die graag met bezoekers in gesprek gaan. Je kunt ook aanschuiven en meehelpen met het sorteren en, restaureren van vondsten, en er uitleg over krijgen. Dat kan in een museum zijn, maar ook in een goed toegankelijke ruimte bij een archeologische dienst of in een depot. De ArcheoHotspots zijn ook een ideale locatie voor verschillende vrijwilligersgroepen om elkaar te ontmoeten, van elkaars kennis en activiteiten gebruik te maken en gezamenlijk nieuwe activiteiten te starten.
Vrijwilligers in het ArcheoLab van Castellum Hoge Woerd doen onderzoek naar militaire stempels op dakpannen (tegulae & imbreces) uit de Romeinse tijd. Samen met diverse ArcheoHotspots brengen ze deze Romeinse contexten in kaart. Dat heeft inmiddels al geleid tot de ontdekking van nieuwe legioenen en cohorten die tot nog toe niet in de Lage Landen bekend waren. Foto Alexander van de Bunt – ArcheoHotspots.
Archeologie uit eigen regio
Archeologie gaat vaak over het leven van vroeger, over gebeurtenissen en de sporen die zijn achtergelaten. De verhalen daarover kunnen van grote betekenis zijn voor de eigen leefomgeving, dorp, stad, regio of zelfs een hele provincie. Deze vondsten en structuren komen aan het licht bij opgravingen of veldverkenningen. Vervolgens worden ze bestudeerd door een archeoloog of wachten in een provinciaal of gemeentelijk depot op uitwerking. Een ArcheoHotspot is de ideale plek om samen met professionals, vrijwilligers en het publiek opgravingsmateriaal in kaart te brengen, te restaureren en uit te werken. Het feit dat mensen toegang hebben tot hun eigen archeologie draagt bij aan een breder maatschappelijk draagvlak en stelt mensen beter in staat zich intellectueel en fysiek te verhouden tot hun eigen leefomgeving.
Heb je zelf wat gevonden en weet je niet precies wat het is, breng het dan mee naar de Archeohotspot, want de archeoloog geeft je graag uitleg. Foto Castellum Hoge Woerd.
Proeftuin voor nieuwe vormen van archeologie
Archeologie is een echt multidisciplinair vak en kent daarmee vele specialismen. Denk aan dendrochronologie, DNA, (geologisch) booronderzoek, bouwhistorisch onderzoek en ga zo maar door. Die veelzijdigheid biedt een ArcheoHotspot vele kansen voor nieuwe samenwerkingen en creatieve, publiek participatieve en/of wetenschappelijke projecten, zowel binnen als buiten de gebaande paden van de archeologische monumentenzorg. Dat schept ruimte voor ‘bottom up’ initiatieven die mensen graag willen of waar behoefte aan is. Denk aan publieksopgravingen en de uitwerking daarvan, aan ‘levende geschiedenis’, oude ambachten en experimentele archeologie. Op dit gebied valt nog genoeg te ontdekken en te ontwikkelen.
Prototypes van wereldberoemd jugendstil aardewerk van architect Berlage en meubelontwerper Jac. van den Bosch, werden in 2019 met de hulp van ArcheoHotspot vrijwilligers geïnventariseerd en geprepareerd voor restauratie. Foto Herre Wynia – Gemeente Utrecht.
Vrijwilligers en publiek
De vrijwilligers zijn de drijvende kracht achter elke ArcheoHotspot. Zij worden ondersteund door een coördinator (hoeft niet per se een archeoloog te zijn), die toeziet op de afspraken over het vonstmateriaal dat via de gastinstelling beschikbaar wordt gesteld. Tijdens de openingstijden van de ArcheoHotspot wordt het publiek actief betrokken bij het lopende archeologische project. Daarbij is het van belang dat het project zo laagdrempelig als mogelijk is, zodat iedereen even mee kan doen.
Tijdens een evenement van PAN werken hobbyarcheologen en vondstregistratoren samen om honderden vondsten in te voeren in de nationale database voor vondstmeldingen PAN (Portable Antiquities of the Netherlands). Foto Alexander van de Bunt – ArcheoHotspots.
Portable Antiquities of the Netherlands
In 2020 is de Stichting ArcheoHotspots gefuseerd met het project Portable Antiquities of the Netherlands (PAN). PAN is er voor de registratie van alle metaalvondsten en andere oudheden uit Nederlandse bodem in privébezit. Door een team van regionale coördinatoren en materiaalspecialisten zijn inmiddels meer dan honderdduizend losse vondsten en privécollecties geregistreerd, gedetermineerd en gevalideerd. De online database van PAN is niet alleen bruikbaar voor wetenschappelijke doeleinden maar kan ook door het grote publiek geraadpleegd worden.
De vondstregistratoren van PAN gebruiken ArcheoHostpots-locaties voor de registratie van metaalvondsten op afspraak. Daarnaast zijn ze aanwezig op archeologische spreekuren. Hun expertise op het gebied van fotografie, determinatie en registratie delen ze graag met de ArcheoHotspot vrijwilligers, zodat ook die nieuwe archeologische vondsten in kaart kunnen brengen voor publiek, beleid en wetenschap.
Door particuliere zoekers worden bijzondere vondsten gedaan. Een goed voorbeeld hiervan is deze Romeinse mantelspeld. Mede door de inzet van de PAN-coördinatoren worden dergelijke vondsten geregistreerd in de PAN-database en inzichtelijk gemaakt voor beleid, wetenschappelijk onderzoek en publieke doeleinden. Foto Alexander van de Bunt – ArcheoHotspots.
Samenwerking
Het opzetten en onderhouden van een ArcheoHotspot is maatwerk. Om te beginnen maak je een ArcheoHotspot nooit alleen en bij de lopende projecten zijn vaak vele partijen betrokken. Denk aan je lokale archeologische vrijwilligersvereniging of werkgroep, de landelijke AWN, het museum, de bibliotheek, het (provinciaal) depot, de gemeentelijke archeologische dienst of een gravend archeologisch bedrijf. Soms is het ook handig om een nieuwe vrijwilligersgroep op te richten.
Dit is het hypermoderne ArcheoLab van de gemeente Zwolle in museum ANNO. Voorzien van een publieksruimte, ArcheoScope en een lab. De glazen tussenwand gaat op gezette tijden open voor het publiek, zodat het lab en de publieke ruimte één geheel worden. Foto Alexander van de Bunt – ArcheoHotspots.
Inrichting & benodigdheden
Bij het opzetten van een ArcheoHotspot komt een hoop kijken, al naar gelang de wensen en mogelijkheden van de gastinstelling en de initiatiefnemers. In de basis kan een ArcheoHotspot locatie al bestaan uit een tafel met stoelen en voldoende opslag voor alle vondsten en benodigdheden voor de verwerking, bestudering of restauratie van een archeologisch ensemble of project. Maar is er nog veel meer mogelijk, want sommige ArcheoHotspot locaties hebben een houtkamer, vitrines, mogelijkheden voor microscopisch onderzoek of zelfs faciliteiten in huis voor leer-, textiel- of metaalconservering en restauratie. Er kan werkelijk van alles. Uiteraard blijft het belangrijkste dat je ArcheoHotspot een fijne plek is waar publiek, vrijwilligers en professionals elkaar graag ontmoeten. Wil je een eigen ArcheoHotspot opzetten? Dat kan! Onze landelijk coördinator geeft je graag meer informatie en advies.