In het archeologisch depot van de gemeente ligt een schat aan vondsten uit de Arnhemse bodem opgeslagen. We willen mensen graag laten zien wat we allemaal in huis hebben. Daarom tonen we maandelijks een bijzondere vondst uit het depot en vertellen het verhaal dat hierover bekend is. Na deze publicatie kunt u de Vondst van de maand 1 maand bekijken in het Erfgoedcentrum Rozet.
Deze maand: een Alambiek uit de 16e-17e eeuw
Opgraving Kerkplein
Tussen december 2016 en april 2017 is ter voorbereiding van de bouw van Focus filmtheater en nieuwbouwwoningen aan het Kerkplein een opgraving geweest. Voor de Tweede Wereldoorlog had hier een heel bouwblok gestaan met herenhuizen. De Bakkerstraat liep toen nog ver door richting de Weerdjesstraat.
Een deel van de opgraving bevond zich op de hoek van de vroegere Bakkerstraat en de toenmalige Torensteeg. De Torensteeg stond een tijdlang zelfs bekend als de Harme Warmsteeg op oude kaarten. Hier zijn onder andere funderingen van stenen huizen uit de 16e eeuw gevonden. In de beerkelders achter de huizen zijn voorwerpen gevonden die gebruikt worden door apothekers.
Zeer bijzonder is dat hier 2 bijna complete steengoed alambieken, of distilleerhelmen, zijn aangetroffen. Deze alambieken maakten deel uit van een destilleeropstelling. Dat bestond uit een warmtebron met een kookpot, die werd afgedekt met de alambiek. Een vloeibare stof in de kookpot werd verhit, de damp steeg op en condenseerde tegen de binnenkant van de alambiek. Het condensaat kwam terecht in een smalle geul onderin de alambiek, die naar een tuit leidde. Het destillaat werd vervolgens opgevangen in kleine steengoedpotjes. Hiervan zijn 6 aangetroffen in de beerkelder. De alambieken komen waarschijnlijk uit het Belgische Raeren en zijn herkenbaar door de kleur van het voorwerp en aanwezige zoutglazuur.
Apotheek Worm aan de Harme Warmsteeg
Een destilleeropstelling kon voor verschillende doeleinden worden gebruikt, bijvoorbeeld het maken van mineraalzuren of geneeskrachtige middelen. Uit een historische bron uit 1419 is bekend dat de eerste apotheker van Arnhem destillaten leverde.
In tijden waarin veel epidemieën heersten, speelden de apothekers een belangrijke rol. Vanaf het midden van de 16e eeuw had Arnhem meerdere malen te kampen met uitbraken van de pest, tot aan de laatste ziektegolf in 1666. In 1624 gaf de stad opdracht tot het maken van een ‘pestdrank’.
Uit historische bronnen kan opgemaakt worden dat hier in deze periode inderdaad een apotheker gevestigd was. In 1624 wordt apotheker Herman Worm, al langer verbonden aan het St. Catharinagasthuis, genoemd als maker van deze pestdrank. Hij was gevestigd op de hoek van de Bakkerstraat en de Torensteeg.
Deze locatie komt precies overeen met het perceel waarop de beerput met alambieken is aangetroffen. De voorwerpen zijn iets ouder dan het jaar waarin apotheker Worm genoemd wordt. In 1568 wordt ook al melding gemaakt van een apotheker genaamd Herman Worm verbonden aan het St. Catharinagasthuis, waarschijnlijk zijn vader of grootvader. Vermoedelijk is de persoonsnaam één geworden met de plek waar de apotheek gevestigd was aan de ‘Harme (Herman) Warmsteeg (Wormsteeg)’.
Bijdragers
Beleidsarcheoloog gemeente Arnhem
Cynthia Nicholson
