De gouden ring van Beatris

Bij een opgraving van het voormalig Birgittenklooster in Utrecht vonden archeologen een 22 karaats gouden ring met het gezicht van Jezus Christus. Recent onderzoek leidde tot nieuwe inzichten over deze ring. Hij werd vermoedelijk gedragen door de non Beatris. In deze aflevering van Vondst van de Schervendokter vertelt archeoloog Alexander van de Bunt meer over deze unieke vondst.

De onderzoekers zullen elkaar wel even in de arm hebben geknepen toen zij deze gouden ring uit de grond haalden. Deze vonden ze in 2003 tijdens opgraving van het voormalig Birgittenklooster, in een kuil met een beerputvulling van een gasthuis. De ring toont het gezicht van Jezus Christus, met doornenkroon, lang haar en een gespleten baard. Op de zijkant is de zegenende hand van God te zien, aan de andere kant een duif die de Heilige Geest symboliseert. In gotisch schrift staat de naam ‘Beatris’ gegraveerd, vermoedelijk de eigenaresse van de ring. Zij was waarschijnlijk een non of priorin (hoofd van het klooster). Aan de stilistische kenmerken kunnen we aflezen dat deze dateert uit 1440-1500. Droeg Beatris deze ring als sieraad of had deze ring een diepere betekenis?

Spirituele Pelgrimage

Uit recent onderzoek blijkt dat de ring een pelgrimage-ring is. Ringen met het gelaat van Jezus Christus worden ook wel Veronicaringen genoemd. Een verwijzing naar de heilige Veronica. Zij depte met een doek het gezicht van Jezus toen hij zijn kruis droeg, op dat doek bleef een afdruk van het gelaat van Jezus Christus achter. Dit Veronicadoek werd een van de beroemdste relieken van de Rooms Katholieke kerk en werd gedurende de middeleeuwen tentoongesteld in Vaticaanstad in Rome. Daarmee werd het een populair bedevaartsoord. Er zijn enkele Veronicaringen bekend in Europa, maar niet eerder werd er een gevonden die zo zwaar en rijk uitgevoerd is als deze.

Zou Beatris deze ring gedragen hebben tijdens een pelgrimage naar Rome? Dat is niet waarschijnlijk. Doordat we weten dat de ring gevonden is bij het Birgittenklooster is het meer aannemelijk dat deze verkregen is tijdens een spirituele pelgrimage. Dit soort geestelijke bedevaarten vonden plaats in kloosters die evenveel dagen duurden als een fysieke (voet)reis. Dat was dus een ‘reis’ van vele weken bidden.

Barensnood

Nog een mogelijkheid is dat er een link is met zwangerschappen en barensnood. Een middeleeuws getijdenboek beschrijft namelijk dat ‘als een vrouw bevalt van een kind en het beeld van Veronica ziet, zij verblijd en getroost zal worden in nood’. Bij het zien van het gelaat van Christus werd deze afgedrukt in de ziel, Christus zou zelfs zijn gelijkenis inprenten in de ongeboren vrucht als een vrouw zijn beeltenis aanschouwde. Dit kan een afbeelding zijn op perkament of mogelijk dus ook in de vorm van de Veronicaring. Doordat we weten dat een deel van de beerputvulling bij een gasthuis hoorde zou het kunnen zijn dat nonnen als Beatris diensten leverden aan Utrechtse vrouwen die gingen bevallen. Een dergelijk gasthuis was in de middeleeuwen een instelling waar daklozen, pelgrims, zieken en bejaarden opgevangen werden. Hieruit zijn ons huidige ziekenhuis, verpleeghuis en verzorgingshuis ontstaan. De ring moet ergens tussen 1450 en 1580 in de beerput beland zijn. Hoe? Niet ondenkbaar is dat deze tijdens een stressvolle bevalling verloren is en met afval en al is weggegooid.

De ring is al 15 jaar te zien in Museum Catharijneconvent en is door de gemeente Utrecht in langdurige bruikleen gegeven.

Bronnen

Een uitgebreider artikel over deze Veronicaring staat in Detector Magazine van juli 2019, van de vereniging De Detector Amateur.

Hendriksen, M., Metalen voorwerpen en munten, in: G.R. van Veen et al, De broederschap ‘Maria in de Wijngaard’ en ‘onser liever vrouwe in die Sonne’, Archeologisch onderzoek naar twee kloostergemeenschappen aan de Nieuwe Kamp in Utrecht, Basisrapportage Archeologie 12 (2010) 83-84.

Van Asperen, H., Pelgrimstekens op Perkament: Originele en afgebeelde bedevaartssouvenirs in religieuze boeken (ca. 1450 – ca. 1530) (Nijmegen: Stichting Nijmeegse Kunsthistorische Studies, 2009) 63, 173, 183-184.

Scarisbrick, D., Rings, symbols of wealth, power and affection (London 1993), 22-23.

Chadour, A.B. & R. Joppien, Schmuck II, Fingerringe, Kunstgewerbemuseum der Stadt Köln (Köln 1985), 136, nrs. 208-209.

Hindman, S., et al., Cycles of life, Rings from the Benjamin Zucker Family Collection (London 2014) 50-53.

Scarisbrick, D., Rings, jewelry of power, love and loyalty (London 2007), 138, nr. 190