De muntschat van Hagestein-Vianen

Tijdens graafwerkzaamheden een aardenwerken pot vol zilveren en gouden munten vinden. Dat overkwam medewerkers van waterleidingbedrijf Oasen, die leidingsleuven groeven bij het nieuwe dorp Hoef en Haag bij Hagestein. Een toevalsvondst, met grote betekenis. Archeologen Alexander en Peter vertellen waarom.

Wat doe je als je een aardenwerken pot vindt vol zilveren en gouden munten? Dan schakel je het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht in. Archeoloog Alexander van de Bunt was ter plaatse en onderzocht de vondstlocatie eerst met een metaaldetector, zodat alle munten geborgen konden worden. Daarna ging Peter de Boer, regio-archeoloog voor Vianen, ermee aan de slag.

De schat was verborgen in een eenvoudige kookpot van geglazuurd roodbakken aardewerk. Er zaten maar liefst circa 500 munten in verborgen. De meeste munten bleken van zilver, twaalf daarvan waren van goud. Ook werden fragmenten textiel aangetroffen. Vermoedelijk werd een deel van de munten bewaard in stoffen zakjes, doekjes of in rolletjes.

Detail van één van de gouden munten. Foto Alexander van de Bunt / Landschap Erfgoed Utrecht - 2018

Koning, bisschop en paus

De meeste munten lijken te dateren uit de jaren ’70 en ’80 van de 15de eeuw. De tot nu toe jongst gedateerde munt stamt uit 1481. Er zijn ook munten gevonden van koning Henry VI van Engeland (en een deel van Frankrijk), bisschop van Utrecht David van Bourgondië en paus Paulus II. De munt van Henry VI is een zeldzaam, gouden exemplaar. Het gaat om de 'Salut d'Or' die is geslagen in het eerste kwart van de 15de eeuw in Parijs.

‘Eigenlijk vormt elke munt in deze schat een beeldverhaal in edelmetaal’, zegt Peter de Boer. ‘Iedere heer gaf via een muntslag zijn visitekaartje af. Op de munten is veel te ontdekken; verhalen over machtsverhoudingen, religie en veel symboliek. In die zin hebben we er nu een pot vol verhalen bij gekregen. Ik word erg blij van zo'n toevalsvondst.’

De vondst biedt veel informatie over deze periode, een onrustig moment in de Nederlandse geschiedenis, en over munten als betaalmiddel, prestigegoederen en angstig bezit. De meeste exemplaren blijken nauwelijks gebruikt en verkeren in een uitzonderlijke goede staat.

Omloopschat

De munten zijn door conserveringsbureau ArcheoPlan uit Delft schoongemaakt. Een numismatisch specialist (muntkundige) van De Nederlandsche Bank onderzoekt de munten tot in detail. Regio-archeoloog Peter de Boer weet door de samenstelling en de datering van de munten inmiddels dat het gaat om een zogenoemde ‘omloopschat’. De jongste munten uit de schatvondst dateren uit 1481-1482. Dat er zoveel net geslagen munten bij elkaar zijn gevonden lijkt erop te wijzen dat ze opzettelijk in de grond zijn gestopt om kapitaal in veiligheid te brengen in deze oorlogstijd.

Schatvondsten uit Utrechtse bodem

Schatvondsten zoals muntschatten en sieraden zeggen vaak iets over roerige periodes uit onze geschiedenis. Ze werden bijvoorbeeld aan de bodem toevertrouwd bij dreiging van oorlog en geweld. Deze bodemschatten zijn zo lang verbogen gebleven dat de eigenaar niet meer achterhaald kan worden. Hoe beter we deze vondsten documenteren hoe meer we te weten komen over vaak bijzondere gebeurtenissen uit het verleden.

In de serie Schatvondsten uit Utrechtse bodem licht UtrechtAltijd een paar bijzondere vondsten uit. De muntschat uit Hagestein-Vianen is er een van. Deze werd in augustus 2017 opgediept. Een deel ervan is sinds 2022 te zien in het Stedelijk Museum Vianen en bij het Rijksmuseum van Oudheden.

Deze muntschat is geregistreerd in Portable Antiquities of the Netherlands: PAN-00083
En in Numis, de database van De Nederlandsche Bank. De muntschat vind je onder 1137220

Een deel van de zilveren munten uit de muntschat. Foto Alexander van de Bunt / Landschap Erfgoed Utrecht - 2018

Ook iets gevonden?

Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.