De jongens Toer (10) en Leander (10) visten tijdens de zomer van 2019 een voorwerp op uit de Vecht in Maarssen. Was het een bijl? Uit de Vikingtijd, misschien? Of toch een stuk gereedschap? Die vragen stelden de jongens aan het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Archeoloog Alexander van de Bunt weet er meer van en deelt dat met ons in deze aflevering van Vondst van de Schervendokter.
Er was niets anders te zien dan een grote klomp roest in de vorm van een bijl. Dus voor het onderzoek überhaupt kon beginnen, ging de klomp eerst naar het restauratieatelier van ArcheoCare in Maarssen waar Johan Langelaar het vakkundig schoonmaakte en conserveerde voor de toekomst. Het eindresultaat: een prachtig museumwaardig stuk. De restauratie maakte ook nog eens twee merkjes zichtbaar. Het onderzoek kon beginnen.
Het juiste wapen
Al gauw werd duidelijk dat het om een strijdbijl ging, een zogenoemde baardbijl (bearded axe). Dergelijke wapens zijn vrij zeldzaam binnen Nederland en vergelijkbare baardbijlen worden doorgaans gedateerd in de periode tussen 1450 en 1700. Opvallend aan de bijl is de brede schacht en het grote baardvormige blad dat met een met een scherpe bocht terugloopt naar het schachtoog, waardoor dit exemplaar iets weg heeft van een hellebaard (stokwapen; fusie tussen speer en bijl), zoals de bardische, een bijl op een lange speer. Met enige oefening en in de handen van een bekwame militair, was dit een dodelijk wapen. Met de opkomst van buskruit, raakte dit soort wapens langzaam maar zeker in onbruik.
Baardbijl
Baardbijlen worden voornamelijk geassocieerd met Vikingen uit Scandinavië. De baardbijl was in de Middeleeuwen namelijk bij voorkeur het wapen voor elke willekeurige Viking, variërend van een boer tot een geharde krijger. Dergelijke bijlen komen in een hoop varianten en vormen voor, daterend vanaf de 6de eeuw tot ver in de 13de eeuw. Daarnaast was dit soort attributen niet alleen heel handig als werktuig, maar waren ze in de strijd makkelijk in gebruik, snel en doeltreffend. Ons exemplaar uit de Vecht in Maarssen dateert dan wel niet uit de Vikingtijd, maar is rijkelijk geïnspireerd op de baardbijlen van voorgaande eeuwen en daarmee in vorm uniek. Ook bestaat het vermoeden aan de hand van de vorm en de merktekens, dat de bijl niet in Nederland is gefabriceerd.
Mysterieuze merkstempels
Bijlen uit de Late Middeleeuwen (1000-1500) en Vroegmoderne Tijd (1500-1800) werden met enige regelmaat van een merkstempel voorzien. In vroegere tijden, zoals in de Romeinse tijd en Vroege en Hoge Middeleeuwen, was dit niet gebruikelijk. Helaas bestaat tot op heden geen uitgebreide database van merkstempels, waardoor het moeilijk te achterhalen is door wie en waar de bijl precies is gemaakt.
De betekenis van de merktekens is niet zeker. De merktekens op de bijl hebben de vorm van een stervormige zegel, een hexagram of ster, met elk zeven puntjes. De periode van de Middeleeuwen en erna is doordrenkt met christelijke symboliek. Deze vinden we met name op munten, zegels, vaatwerk en gebouwen. Het gebruik van dergelijke symboliek zou een beschermende of extra kracht geven aan een wapen of werktuig, zo was de gedachte. Wat de exacte betekenis is van deze stervormige merktekens, weten we niet. Mogelijk kan een parallel getrokken worden met de zes-puntige ster van koning Salomo, die met dit symbool de macht had om demonen en djinns (mythische wezens) te bezweren of om met dieren te praten. Dit is uiteraard pure speculatie, wat de betekenis achter deze zegels is, zal toekomstig onderzoek uitwijzen.
Toer en Leander hadden nooit kunnen durven hopen dat uit zo’n roestbak uit de Vecht een bijzondere bijl schuil ging.
De uitrustingsstukken zijn geregistreerd in Portable Antiquities of the Netherlands: PAN-00065864
Met dank aan: de vinders en Johan Langelaar.
Bronnen
Baart, J. M. (1977). Opgravingen in Amsterdam: 20 jaar stadskernonderzoek. Amsterdam: Dienst der Publieke Werken, p 478-479.
Hubbard, B., (2017). The Viking Warrior, New York, 139.
Thompson, L. (2004). Ancient Weapons in Britain, London.
Ook iets gevonden?
Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.
Bijdragers
Landelijk coördinator
Alexander van de Bunt
Dit is een verhaal van
Landschap Erfgoed Utrecht
Meer info →
UtrechtAltijd
Meer info →