We kennen allemaal het verhaal van Sint Maarten, een jonge Romeinse soldaat die zijn mantel deelde met een bedelaar. Niet alleen is hij de schutspatroon van de stad Utrecht, maar hij staat ook symbool voor solidariteit en naastenliefde. Het verhaal van de beschermheilige is vandaag de dag nog in veel oude gebouwen, logo’s en schilderijen in Utrecht terug te zien. Zo ook op deze gehalveerde zegelstempel van het stadsbestuur van Utrecht, die destijds werd gebruikt om er stedelijke rentebrieven mee te bezegelen. In deze aflevering van Vondst van de Schervendokter duikt archeoloog Alexander van de Bunt in het verhaal achter deze bijzondere zegelstempel.
Begin 2018 werd in de gemeente Stichtse Vecht een zeer bijzondere vondst gedaan, namelijk een zegelstempel van het stadsbestuur van Utrecht, dat gebruikt is tussen 1454 en 1498. Een zegelstempel was een persoonlijk eigendom waarmee de eigenaar brieven en dergelijke kon zegelen. Een soort handtekening eigenlijk. Na het overlijden van de eigenaar werd de stempel direct vakkundig gehalveerd, zodat niemand hem meer kon gebruiken. Dit was in de Middeleeuwen en de nieuwe tijd een gebruikelijke manier om zegelstempels onklaar te maken, zodat ze niet in de verkeerde handen vielen en er geen misbruik van kon worden gemaakt. Op het resterende deel van de stempel is het voorste deel van een paard te zien met daarop nog een deel van een ruiter. Het complete omschrift luidde waarschijnlijk als volgt: Secretvm civita[tis traiectensis].
Een zegelstempel was een persoonlijk eigendom waarmee de eigenaar brieven en dergelijke kon zegelen. Een soort handtekening eigenlijk. Na het overlijden van de eigenaar werd de stempel direct vakkundig gehalveerd, zodat niemand hem meer kon gebruiken.
Stadszegels
In de middeleeuwen waren zegels een belangrijk symbool van de stad. In de meeste gevallen stelde de afbeelding op een stadszegel een object, gebeurtenis of persoon voor die met de stad verbonden was. Sommige steden zoals Nijmegen gebruikten een poort of burcht als afbeelding. Wanneer er sprake was van een relatie met visserij of handel, werd vaak gekozen voor een (kogge)schip, zoals bij de stad Amsterdam. Andere zegels tonen de belangrijkste kerk of de patroonheilige van de stad, zoals St. Joris in Amersfoort. De ruiter op de gevonden stempel moet dan ook haast St. Maarten zijn, beschermheilige van Utrecht. Er zijn ook complete zegels van St. Maarten bewaard gebleven en stadszegels met het wapen van Vreeland waar St. Maarten deel van uitmaakt.
Zegelsnijder
Het maken van een zegelstempel is geen gemakkelijke klus. Voorheen werden stempels door goudsmeden gemaakt. Later werden deze door graveurs gesneden, die hiertoe speciaal waren opgeleid. Zo is deze stempel waarschijnlijk gemaakt door zegelsnijder Tyman Ysbrandts, die in 1482 de opdracht kreeg om twee zegelstempels te maken voor de stad Utrecht. Het snijden van een zegelstempel gebeurde met een burijn; een soort beiteltje waarmee je in zowel goud, zilver, koper, lood, als wel in kristal, edelsteen, speksteen, lei, been, hout en ivoor te werk kon gaan. Deze stempels dienden om een afgietsel te kunnen maken in spiegelbeeld, dat vervolgens weer leesbaar werd bij het maken van de uiteindelijke afdruk.
Met dank aan de vinder en Bodemvondstenwereld.nl.
Deze vondst in aangemeld in PAN onder PAN-00028746.
Ook iets gevonden?
Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.
Bijdragers
Landelijk coördinator
Alexander van de Bunt
Dit is een verhaal van
Landschap Erfgoed Utrecht
Meer info →
UtrechtAltijd
Meer info →