et toiletgarnituur van adellijke dames was niet compleet zonder een toiletdoosje met pronkpleisters. Vier zilveren fragmenten van zo’n doosje vond een amateurarcheoloog met zijn metaaldetector op een akker ten noorden van Utrecht. De vier fragmenten vormen samen een mouchedoosje. Wat dat precies is? En wat deze vondst zo bijzonder maakt? Archeoloog Alexander van de Bunt vertelt het ons in deze aflevering van Vondst van de Schervendokter.
De vondst bleek niet alleen vrij zeldzaam te zijn, er zit ook een prachtig verhaal achter. Het is een mouchedoosje uit de late 17de eeuw (1680-1730). Een periode waaruit slechts enkele exemplaren bewaard gebleven zijn. Mouchedoosjes waren kleine, ondiepe, ovale doosjes waarin men schoonheidsvlekjes bewaarde, ofwel mouches. Die doosjes waren vast onderdeel van de collectie toiletgarnituur van de edelman of -vrouw in de 17de en 18de eeuw.
Op de deksel staat een voorstelling met de Romeinse godin van de liefde Venus (schoonheid en vruchtbaarheid), vergezeld door haar gevleugelde zoon Amor (Cupido). De pijlen die Amor met zijn boog afschiet staan onder andere voor kortstondig liefdesgenot en brandende verliefdheid.
Wat staat erop?
Dergelijke doosjes waren vaak versierd met florale motieven of mythologische en erotische scenes. Op de deksel van dit exemplaar staat een voorstelling met de Romeinse godin van de liefde Venus (schoonheid en vruchtbaarheid), vergezeld door haar gevleugelde zoon Amor (Cupido). De pijlen die Amor met zijn boog afschiet staan onder andere voor kortstondig liefdesgenot en brandende verliefdheid. Wanneer we naar de onderkant van het doosje kijken, zijn er een aantal tekentjes zichtbaar. Aan de hand van deze merkjes hopen we meer te weten te komen over de maker en wanneer dit doosje gemaakt is. Een eerste vermoeden is dat het doosje in Gouda gemaakt is - de verticale balk met aan weerszijde drie sterren lijkt op het stadswapen. Dat blijkt het niet te zijn, zegt zilverspecialist Hans Breet. Hij ziet dat de rand van het keur op een paar plaatsen onderbroken is.
Er lijken nog drie Andreaskruizen te zien binnen die rand. Dat zouden kruizen van de stadskeur van Amsterdam kunnen zijn. Ook de kroon komt overeen met oudere stadskeuren van de stad. De letters I en C duiden op een zilversmid waarvan de voornaam met de letter J begint, de achternaam met C. Er zijn echter vier zilversmeden in Amsterdam werkzaam in de tweede helft van de 17e eeuw die aan dit criterium voldoen. Hetzelfde geldt voor de letters 'HCO', waarvan we net zo weinig weten.
Jacob Gole / collectie Rijksmuseum - 1675 - 1699 / Publiek Domein
Wat is het precies?
Wanneer je iemand van stand was, mocht het mouchedoosje zeker niet ontbreken in je verzameling schoonheidsproducten. In deze doosjes bewaarde men kleine, zwarte rondjes – schoonheidsvlekjes: ofwel mouches. Dames in de 17de en 18de eeuw brachten deze aan op hun gezicht rond hun mond, op hun wangen of zelfs op hun borsten. Waarom? Een zeer witte huid werd destijds als teken van schoonheid gezien. Door een zwart plekje aan te brengen accentueerden de dames van stand een bleekheid. Mouches waren er overigens in allerlei figuren: sterretjes, halve maantjes, hartjes en sommige met voorstellingen ontleend uit de Griekse mythologie.
Wie denkt dat de mouche alleen aan dames was voorbehouden heeft het mis. Ook verfijnde heren droegen deze tot aan de Franse revolutie (1789). Maar het dragen van deze schoonheidspleisters was alleen voorbehouden aan de adel. Na de revolutie veranderde het modebeeld: in de 19de eeuw en werd vooral de nadruk gelegd op “natuurlijkheid”. Hierdoor verdween de mouche als deel van de Franse hofcultuur en de adellijke mode van Europa verdween.
De vondst is geregistreerd in PAN onder nummer: PAN-00029069
Met dank aan de vinder.
Determinatie: Hans Breet, Stadzilver http://www.stadszilver.nl
Determinatie: Huub van der Sanden, www.GZU-online.com
Ook iets gevonden?
Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.
Bijdragers
Landelijk coördinator
Alexander van de Bunt
Dit is een verhaal van
Landschap Erfgoed Utrecht
Meer info →
UtrechtAltijd
Meer info →