Twee broers vonden een gouden dukaat op een akker in Waverveen. Maar ze moesten hun verdere zoekpogingen staken, vanwege de aanvang van het weidevogelseizoen. Na het broedseizoen keerden de broers terug. Op zoek naar mogelijke andere mooie vondsten. Bij de slootkant, na vijf minuten speuren, wipten ze na een signaal van de detector wat grond op. Het was weer een gouden munt, blinkend in de zon! Wat voor munt hadden de broers opgediept? Wie staat er verbeeld op de voorzijde en wat betekenen een harp, roos en een kroon op de keerzijde? Archeoloog Alexander van de Bunt riep de hulp in van numismaat Bouke Jan van der Veen voor deze aflevering van Vondst van de Schervendokter.
Het wapenschild en de randtekst geven prijs dat dit een munt was van koning Karel I, ofwel Charles I van Engeland. Karel I was de Anglicaanse koning van Schotland, Engeland en Ierland in de periode van 1625 tot 1649. Zijn regeerperiode is een van de meest turbulente perioden uit de Engelse geschiedenis. Zo raakte de koning regelmatig slaags met de Engelse regering, op zich niets nieuws voor de Engelsen, maar onder Karel I leidde dit tot een heuse burgeroorlog die duurde van 1641 tot 1652. En ook de Britse vorst ontkwam niet aan Karel I: in 1648 werd de Britse vorst verslagen, viel in handen van het leger en werd in 1649 berecht en onthoofd.
Engels goud in Nederland
Vier verschillende soorten munten zijn geslagen tijdens de regeerperiode van Karel I. Allen met zijn beeltenis en wapenspreuk: ‘Charles, by the grace of God, of Britian, France and Ireland King’, Karel bij de gratie Gods, koning van Britannië, Frankrijk en Ierland. Op de voorzijde van de gevonden munt zie je een gekroond borstbeeld van Karel I, in een parelcirkel. Op de keerzijde is een ovaal gekroond wapenschild te zien, met de kwartieren van Schotland, Engeland (met Franse lelies). Aan de hand van de munttekens op de voorzijde en keerzijde (aan de linker bovenzijde), weten we dat de munt gevonden in Waverveen dateert uit de periode 1631-1633.
Hoe en waar je de munttekens op de munt kunt herkennen. Foto Alexander van de Bunt / Landschap Erfgoed Utrecht - 2021
Het muntteken en het muntmeesterteken (op de munt in één symbool weergegeven op beide zijden) zijn een van de zichtbare controlemiddelen op Engelse munten. Deze tekens wisselen per munthuis en muntmeester en zijn nauwkeurig geregistreerd; iedere periode van productie kende binnen één muntsoort een reeks van verschillende munttekens in de vorm van kleine symbolen. Zoals bloemen, beesten en voorwerpen van alledag; potten, pannen, belletjes etc. Op de munt van Waverveen staat een harp (1632-1633) over een roos (1631-1632). Dit betekent dus dat de oudere stempels voor 1631-1632 zijn opnieuw gebruikt - na aanpassing van het muntteken - voor de muntuitgifte van 1632-1633.
Determinatie van de munt
Op deze manier worden munten beschreven in catalogi en wetenschappelijke muntpublicaties.
Engeland, Charles I (1625-1649), double-crown (1632-1633), muntplaats : London, Tower Mint (1625-1643).
Voorzijde gekroond borstbeeld van Charles I in parelcirkel, achter X als waarde-aanduiding van 10 shilling. [mt. harp over rose] . CAROLVS D : G’ MAG’ : BR FR . ET . HIB . REX . “Charles, by the grace of God, of Britain, France and Ireland King”. Karel bij de gratie Gods koning van Brittannië, Frankrijk en Ierland.
Keerzijde ovaal gekroond wapenschild met de kwartieren van Schotland, Engeland (met franse lelies). Ierland en nogmaals Engeland. Aan weerszijden C – R voor Carolus Rex.
CVLTORES . SVI . DEVS . PROTEGIT . [mt. harp over rose] “God defends those who adore him”. God verdedigt degenen die Hem aanbidden.
24 mm. / ca. 4.0 gr. NB. twee ingeslagen (test)putjes voor het borstbeeld.
De testputjes aan de linkerzijde van de munt. Foto Alexander van de Bunt / Landschap Erfgoed Utrecht - 2021
Hoe komt-ie hier?
Hoe is deze munt hier terechtgekomen? Vaak wordt bij dit soort vondsten een verband gelegd met de aanwezigheid van soldaten en eventuele militaire conflicten in de regio. In dit geval denk je dan meteen aan de Tachtigjarige Oorlog (1568-1648), maar op basis van één gouden munt kun je niet zeggen die gebeurtenis de munt naar deze plek bracht. De munt is bovendien afkomstig van een stortakker, die zijn vaak bezaaid met afval uit diverse steden en dorpen.
Ook weten we dat een grote circulatie bestond van gouden munten op zowel de Britse eilanden als het vasteland van Europa. Gouden munten gingen bovendien lang rond. En een ander interessant feit is dat het gebied de Ronde Venen (vooral bekend om zijn turfwinning) in de 17de eeuw op een belangrijke doorvoerroute lag van handelswegen, rivieren, vaarroutes en kanalen. Gezien het bovenstaande, kunnen we alleen maar speculeren over hoe en wanneer de munt precies in de grond is geraakt.
Verder valt op dat er twee testputjes te zien zijn op de munt. We weten dat gouden munten in de 17de eeuw onderhevig waren aan een streng en gereguleerd controlesysteem. Engelse gouden munten stonden algemeen bekend als kwalitatief goed. Werd het goud van deze munt misschien gecontroleerd door een beschadiging (de testputjes) aan te brengen? Het blijft een raadsel.
Verdwenen muntschat
Het is niet de eerste gouden munt die uit de omgeving van de Ronde Venen gevonden is. Een van de meest opmerkelijkste vondsten is misschien wel de verdwenen muntschat van Mijdrecht uit 1952. We lezen in het Parool van 20 september 1952 en 11 november 1952 over een vondst aan de Kerkvaart van zeven gouden munten, ‘zij dragen de beeldenaren van Engelse koningen Jacobus I (1603-1625) en Karel I (1600-1649) over te nemen voor een bedrag van 45 gulden per gevonden munt’. Deze munten zouden een ereplaats moeten krijgen in de vergaderzaal van het gemeentebestuur. Dat gebeurt niet, want ze blijken tijdens een tentoonstelling gestolen te zijn. Van deze muntschat is nooit meer wat vernomen. Hoewel deze munt geen directe link heeft met deze muntschat, is dit wel illustratief voor hoe zeldzaam en bijzonder deze munten zijn.
Met dank aan de vinders Joris en Mathijs Drubbel voor het aanmelden van deze vondst en Bouke Jan van der Veen voor zijn bijdrage aan dit artikel.
Deze munt is geregistreerd in Portable Antiquities of the Netherlands: PAN-00091724.
Deze vondst is gedocumenteerd dankzij het project 'Reddingsplan Archeologische Collecties' van Landschap Erfgoed Utrecht. Met vinders en collectiehouders worden archeologische collecties in kaart gebracht, en digitaal ontsloten. Zo blijven vondsten toegankelijk voor onderzoek en dragen zo bij aan beter begrip van ons verleden.
Ook iets gevonden?
Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.
Bijdragers
Landelijk coördinator
Alexander van de Bunt
Dit is een verhaal van
Landschap Erfgoed Utrecht
Meer info →
UtrechtAltijd
Meer info →