Amersfoort is al sinds de Middeleeuwen een echte bierstad. Vooral in de 14de en 15de eeuw floreerde de bierproductie in de stad. Tegenwoordig zijn de sporen van deze rijke Amersfoortse bierindustrie nog steeds terug te vinden. In rivier de Eem vind je tapkranen terug van tientallen bierbrouwerijen uit de Late Middeleeuwen en de Nieuwe Tijd. Wat het verhaal daarachter is, vertelt archeoloog Alexander van de Bunt in deze aflevering van Vondst van de Schervendokter.
Tijdens het vissen in de Eem kwam de ene naar de andere tapkraan naar boven. Tapkranen uit de 15de en 16de eeuw uit de bierindustrie, weet de vinder. Dat is niet zo gek. In Nederland hebben steden als Haarlem, Gouda en Delft de reputatie als echte biersteden, maar in de periode 1300 tot 1600 was Amersfoort dé plek waar je moest zijn voor bier.
Het succes van de middeleeuwse bierindustrie in Amersfoort kwam onder meer door de geografische ligging. In het westelijke deel van de Veluwe komen diverse beken samen in de rivier de Eem, zoals de Barneveldse en de Lunterse Beek. Het water uit die beken was helder, zoet en zacht. Zo had de stad beschikking over schoon water. Ook was er makkelijk toegang tot diverse grondstoffen, waaronder graan, hop en turf. Ideaal voor het brouwen van bier. In Amersfoort brouwde men al eerder met hop dan menig brouwer in België. Oftewel, voor speciaalbier zat je in Amersfoort helemaal goed.
Een tapkraan gevonden uit de Eem. Foto Alexander van de Bunt / Landschap Erfgoed Utrecht - 2022
Bierbrouwers vertrekken
Er stroomde dus zuiver water de stad in en de bierbrouwers deden er alles aan om dat zo te houden. Alle vervuilende activiteiten lagen verder stroomafwaarts, zoals de ververijen van onder andere de katoenindustrie en lakenindustrie. Toch kwam er uiteindelijk een einde aan die goed draaiende bierindustrie. Nieuwe producten werden geïntroduceerd, zoals koffie en thee. En ondanks de inspanningen van de bierbrouwers raakte het water toch verontreinigd. Met daarbovenop stijgende accijnzen en groeiende concurrentie waren vele brouwerijen genoodzaakt hun deuren te sluiten of te vertrekken. In de loop van de 16de eeuw kwam het gouden biertijdperk van Amersfoort tot een einde.
Terug naar de vondst, want hoe werken die middeleeuwse tapkranen? Bier werd in houten tonnen bewaard. In die tonnen werd een gat gemaakt, waar vervolgens een ‘tap’ ingeslagen werd. De buis van deze tap loopt taps toe, zodat deze klem komt te zitten. De tap bestaat uit een lange holle buis met in het midden een ronde opening. In dit gat schoof men de tapkraan, waarmee je de kraan open en dicht kon draaien.
Kraantjes en tappen zijn doorgaans van brons en/of messing gemaakt. De tappen komen in allerlei vormen voor waarbij elke periode zijn eigen stijl kent. Ideaal voor archeologen, die deze vondsten zo makkelijker kunnen dateren. Tappen met driepas, drie rondjes, worden in de 16de en de 17de eeuw gedateerd, terwijl tappen met een simpele ronde handgreep weer vaker voorkomen in de late 17de eeuw. In de 17de en 18de eeuw werden tappen vaker versierd met florale en dierlijke motieven, zoals vissen, dolfijnen en hanen. In de 19de en 20ste eeuw maken deze tappen plaats voor rechte spindels en kruisvormige handgrepen, die we nu nog steeds tegenkomen bij moderne tap- en keukenkranen.
Tappen met driepas, drie rondjes, worden in de 16de en de 17de eeuw gedateerd. Foto. Alexander van de Bunt / Landschap Erfgoed Utrecht - 2022
Oude tijden herleven
Sinds 1989 is aan het Spui in Amersfoort een kleine bierbouwerij gevestigd met de naam De Drie Ringen, vernoemd naar één van de brouwerijen uit de 17de eeuw. Met de oprichting van deze bierbrouwerij werd een brug geslagen naar het bierverleden van de stad. Voorafgaand aan De Drie Ringen functioneerde de in de 19de eeuw gestichte stoombrouwerij Phoenix als belangrijkste bierproducent. Deze brouwerij is tot 1970 in bedrijf geweest, waarna het enige jaren stil werd. Inmiddels lijkt het erop dat de bierbrouwerij zich weer heeft genesteld in het hart van Amersfoort, waar ongetwijfeld oude tijden zullen herleven.
Met dank aan de vinder voor het aanmelden van de vondsten.
De vondsten zijn geregistreerd in PAN onder nummer: PAN-00093484, PAN-00093485, PAN-00093486, PAN-00093487.
Deze vondst is gedocumenteerd dankzij het project 'Reddingsplan Archeologische Collecties' van Landschap Erfgoed Utrecht. Met vinders en collectiehouders worden archeologische collecties in kaart gebracht, en digitaal ontsloten. Zo blijven vondsten toegankelijk voor onderzoek en dragen zo bij aan beter begrip van ons verleden.
Bronnen
Alberts, L. (2017). Brouwen aan de Eem: Amersfoort, een Stichtse bierstad in de late middeleeuwen.
Baart, J. (1977). Opgravingen in Amsterdam: 20 jaar stadskernonderzoek. Amsterdam: Fibula-van Dishoeck.
Bartels, M., (1999) Steden in Scherven. Vondsten uit beerputten in Deventer, Dordrecht, Nijmegen en Tiel. Zwolle
Ook iets gevonden?
Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.
Bijdragers
Landelijk coördinator
Alexander van de Bunt
Dit is een verhaal van
Landschap Erfgoed Utrecht
Meer info →
UtrechtAltijd
Meer info →