Bij het Meldpunt Archeologie gaan vele bijzondere vondsten door onze handen. Toch zijn er slechts een handvol vondsten die naast een bijzonder verhaal ook van zeer hoge museale kwaliteit zijn. Dit zilveren beslag uit de Romeinse tijd is zo’n vondst! In 2019 ontdekt door een zoeker in Houten. In deze aflevering van Vondst van de Schervendokter ontrafelt archeoloog Alexander van de Bunt het verhaal achter dit bijzondere object.
Misschien kun je je voorstellen dat een Romeinse soldaat niet de hele dag zijn harnas droeg. Maar ook zonder harnas was een Romeinse soldaat als zodanig te herkennen. Hoe dan? Aan de hand van zijn caligea (soldatenlaarzen/sandalen) en nog belangrijker; zijn balteus (militaire heupgordel of schoudergordel met zwaard). Hoewel het Romeinse legeruniform gestandaardiseerd was, bestond onder de militairen een sterke competitie om onderscheidend te zijn. Dit deed men door de persoonlijke uitrustingsstukken naar individuele smaak (en afhankelijk van de mode van die tijd) aan te kleden met versierde beslagstukken. Om deze reden bestaat een grote verscheidenheid aan versierde beslagstukken voor gordels en zwaardschedes. En daar is deze vondst, een zilveren beslag, een uniek voorbeeld van.
Uniek
Uit de Romeinse tijd kennen we verschillende soorten beslagstukken, vaak in rechthoekige vorm of met geheel opengewerkte versiering. En ook het zilveren decoratiebeslag uit Houten heeft vergelijkbare eigenschappen. Wat maakt dit object dan toch zo verrassend? Er zijn in eerste plaats geen vergelijkbare beslagen bekend. Daarnaast lijkt dit beslag vanwege zijn breedte niet gebruikt te zijn voor een heupgordel, maar voor een schoudergordel of zelfs een paardentuig. Sowieso valt zonder enige twijfel vast te stellen dat dit decoratieve beslagstuk van een Romeinse militair of veteraan was die zich in het Utrechtse gebied gestationeerd of gevestigd had.
Pelta-versiering
In de loop van de late 2e en 3e eeuw n.Chr. lijken peltamotieven in de mode te komen onder Romeinse militairen. Dergelijke motieven komen vaak voor op hangers of zijn te vinden op Romeinse zwaard-, messchede, puntbeschermers en gordelbeslagen. Zoals wel vaker het geval is met Romeinse decoraties, kent het pelta-symbool een mediterrane en pre-Romeinse oorsprong. Zo komen we de pelta in de 5e eeuw v.Chr., tegen in de wapenuitrusting van de Thracische en Noord-Griekse peltasten in de vorm van een schild. Dat waren lichtbewapende soldaten met lansen en/of werpsperen en schilden in de vorm van een halve maan.
Vanaf de 1e eeuw n.Chr., maakt het pelta-motief een enorme opleving binnen het Romeinse Rijk, maar dan als samensmelting van Romeinse, inheemse en niet-Romeinse invloeden van elders in het Rijk (Spanje, Oriënt, Afrika). Het pelta-motief bestaat al sinds de eerste eeuw en is toen al gretig gebruikt, alleen niet zo vaak in opengewerkte decoratie.
Uitzonderlijk vondst
Van oorsprong is zilver sinds de 1e eeuw n.Chr. een teken van hogere rangen in het Romeinse leger, waarschijnlijk vanaf de centurio en hoger. Toch kennen we relatief weinig beslagen van zilver uit deze periode, omdat soldaten pas vanaf de late tweede eeuw weer begraven werden met wapens en gordel. Daarvoor was cremeren gebruikelijker. Ook bijzonder is dat zulk rijkversierde beslagen nauwelijks gevonden worden in Nederland. Dat heeft vooral te maken met ondergrondse conservering en recente bovengrondse verstoringen van ons gebied. Dus we hebben hier een zeer zeldzame Limesvondst, van on-Nederlands allure. Een die niet zou misstaan in een museum als je het mij vraagt.
Met dank aan: de vinder, Stefanie Hoss (Small Finds Archaeology), Maarten Dolmans (Gemeente Archeoloog van Venlo), Marenne Zandstra (Museum het Valkhof Nijmegen) en Joerie van Sister (Novitas Heritage).
Dit gordelbeslag is geregistreerd in Portable Antiquities of the Netherlands: PAN-00072642
Bronnen
Hoss. S., (2017). The Roman military belt - a status symbol and object of fashion. In: T. F. Martin, R. Weech, Dress and Society. Contributions from Archaeology, Oxbow, 94-113.
Hoss, S., (2015). Zu einigen Dekorationsmotiven des 2. und 3. Jahrhunderts auf den Beschlägen von Soldatengürteln, Schultergurten und Fibeln. In: P. Henrich / Ch. Miks / J. Obmann / M. Wieland (eds.) (2015), NON SOLUM...SED ETIAM. Festschrift Thomas Fischer, Rahden/Westfalen, 199-206.
Hoss, S. (2014), Cingulum Militare: Studien zum römischen Soldatengürtel des 1. bis 3. Jh. n. Chr., Leiden.
Ook iets gevonden?
Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.
Bijdragers
Landelijk coördinator
Alexander van de Bunt
Dit is een verhaal van
Landschap Erfgoed Utrecht
Meer info →
UtrechtAltijd
Meer info →