Een middeleeuwse gouden ring, met klauw en een vleugje magie… Archeoloog Anton Cruysheer van Landschap Erfgoed Utrecht vertelt ons meer over deze prachtige vondst van een hobbyarcheoloog in deze aflevering van Vondst van de Schervendokter.
In 2020 dook deze vondst op tijdens het PAN-event, waarbij hobbyarcheologen en archeologen samenwerkten om vondsten te documenteren. Zes topvondsten kwamen boven tafel, waarvan deze gouden ring er één is. Deze vondst komt uit een akker in de regio Utrecht, waar in de Middeleeuwen afval uit de stad Utrecht werd verspreid om de grond vruchtbaarder te maken. Tussen het huis-, tuin- en keukenafval zaten soms ook aardewerkscherven, muntjes en – heel soms – een sieraad zoals deze ring.
Het type is een vingerring met gesoldeerde klauwvatting. De edelsteen zit hierbij in een vatting waaraan vier gesoldeerde staafjes zitten die over de steen zijn gebogen en op die manier een ‘klauw’ vormen. Zo blijft de steen op z’n plaats. Bijzonder is de zeer zware uitvoering van de ring, maar wat de ring uniek maakt zijn de voluten (krullen) aan de zijkanten van de vatting. Het gebruik van deze ornamentiek is een typisch kenmerk van de renaissance. Deze term betekent letterlijk wedergeboorte en slaat op de stroming in de bouwkunst die omstreeks 1420 ontstond in Italië en waarbij men zich liet inspireren op de vormentaal van de Grieken en Romeinen. De voluut (een krulvormig ornament) is bekend van het kopstuk van een Griekse zuil. De naam is afgeleid van het Latijnse woord voluta, wat boekrol betekent. Door het gebruik van deze ornamentiek op de ring gaat het als het ware een gebouw de hoogte in. Het ringtype met klauwvatting dateert uit ca. 1200-1500, maar door dit opvallende kenmerk van de ring, kunnen we hem scherper dateren: 15de eeuw.
De magie van saffier
De prachtige blauwe edelsteen is misschien lapis lazuli, maar meer waarschijnlijk saffier. Beide steentypen werden vroeger (en nu) nog wel eens met elkaar verwisseld (lapis lazuli is iets meer gestippeld). De saffier stond in de Middeleeuwen hoog aangeschreven in het christendom. Blauwe stenen werden in het algemeen al verbonden aan de (blauwe) hemel, maar de saffier stond ook nog bekend om het aanmoedigen van kuisheid en trouw. Daarnaast dichtte men vroeger de steen magische krachten toe, die in staat waren ‘om de listen van de geesten van de duisternis tegen te gaan en de hulp en gunst van de geesten van licht en wijsheid te verkrijgen’ (Kunz 1913). Hierdoor vond men dit type stenen bij uitstek geschikt voor gebruik in kerkelijke kringen. Dit blijkt ook uit de opdracht van paus Innocentius II (1130-1143), die al zijn bisschoppen ringen met saffier liet dragen. Vondsten van dergelijke ringen in bisschoppelijke tombes bevestigen dit, zoals die van bisschop William Wytlesey (1362-1374).
Een Utrechtse bisschop?
Is de nu gevonden ring dan afkomstig van een Utrechtse bisschop? Dat zou zeker kunnen, maar valt niet te bewijzen. De ring lijkt in ieder geval thuis te horen in de hoogste kerkelijke kringen in of rond de stad Utrecht – zonder meer een museumwaardige ring waarvan de informatiewaarde dankzij de vondstmelding nu is bewaard voor de toekomst!
De vondst is geregistreerd in Portable Antiquities of the Netherlands: PAN-00078400.
Bronnen
Dalton, C. (1974) British Rings 800-1914 (14e, 15a, 93).
Sessin, S. (2014) Gems in Material Renaissance Culture (30-31).
Kunz, G. F. (1913). The Curious Lore Of Precious Stones being a description of their sentiments and folk lore, superstitions, symbolism, mysticism. Philadelphia & London.
The Victoria and Albert Museum
Ook iets gevonden?
Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.
Bijdragers
Manager Erfgoed Landschap Erfgoed Utrecht
Anton Cruysheer
Dit is een verhaal van
Landschap Erfgoed Utrecht
Meer info →
UtrechtAltijd
Meer info →