De Romeinen waren niet alleen maar bezig met het voeren van veldtochten en het consolideren van hun Rijk. Ze brachten ook nieuwe materialen en goederen mee naar de grens van het Romeinse Rijk – nu de provincie Utrecht. Zoals het typerende terra sigillata-aardewerk. Dat was van zulke hoge kwaliteit dat het zelfs hedendaagse producenten niet altijd lukt om daaraan te tippen. Archeoloog Alexander van de Bunt vertelt ons meer over dit aardewerk in deze aflevering van Vondst van de Schervendokter.
Terra sigillata is het meest gebruikelijke luxe-aardewerk in de Romeinse tijd en wordt gevonden in Noord-Afrika, het Midden-Oosten en grote delen van Europa. Dit soort aardewerk is goed te herkennen aan de roodglanzende kleur en werd in de Romeinse tijd gemaakt. Voornamelijk in de vorm van tafelservies, zoals kommen, schalen, bekers en borden. Niet iedereen kon zich dit terra sigillata veroorloven, het moet in de Romeinse tijd niet bepaald goedkoop zijn geweest. Vermoed wordt dat deze producten afgeleid zijn van zilver en brons vaatwerk, waar alleen de rijke elite toegang toe had.
Ruil- en prestigeobject
Het Romeinse leger speelde in de eerste eeuw een belangrijke rol in de verspreiding van terra sigillata in de Lage Landen. Er zijn veel aanwijzingen dat handelaren vanuit het zuiden het roodglanzende aardewerk naar Romeinse legerplaatsen brachten. In Utrecht zijn dat bijvoorbeeld legerplaatsen als Laurium (Woerden), Fletio (Leidsche Rijn), Traiectum (Utrecht), Fectio (Bunnik) en Levefanum (Wijk bij Duurstede/Rijswijk). In de loop van de eerste eeuw moet dit aardewerk in het Utrechtse gebied door handel en uitwisseling uiteindelijk in inheemse nederzettingen verzeild zijn geraakt. Hoewel de lokale bevolking handgemaakt aardewerk bleef produceren, diende het terra sigillata meer als ruil- en prestigeobject.
Het merendeel van het roodglanzende aardewerk is glad, maar de Romeinen gebruikten ook mallen om de producten te voorzien van afbeeldingen. Vaak florale motieven, jachtscenes met dieren, goden, gladiatoren en erotische scenes.
Goden en gladiatoren
Doordat het Romeinse terra sigillata zwaar aan mode onderhevig was, is het een geschikt middel om opgravingen te dateren. Daarnaast is het aardewerk vaak voorzien van een stempel waardoor archeologen weten in welke factorij en periode het geproduceerd is. Het merendeel van het roodglanzende aardewerk is glad, maar de Romeinen gebruikten ook mallen om de producten te voorzien van afbeeldingen. Vaak florale motieven, jachtscenes met dieren, goden, gladiatoren en erotische scenes. Allemaal zaken die verwijzen naar het goede leven in het Romeinse Rijk.
Kleur en klei
In ons land is terra sigillata nooit geproduceerd. Rond het begin van onze jaartelling werd dit aardewerk gemaakt in grote productiecentra, zoals La Graufensenque in Zuid-Gallië. Daar gebruikten ze ijzerhoudende klei, wat ze bakten in grote ovens op temperaturen tussen 920 en 960 graden Celsius. Deze temperatuur zorgde voor de rode kleur van het aardewerk.
In de loop van de tweede eeuw ontstonden ook productiecentra in Noord- en Oost-Gallië, onder meer in Lavoye en Trier. Deze ontwikkeling hield nauw verband met de bouw van militaire forten aan de Rijn. De meest noordelijke pottenbakkerij ooit lag in het Duitse plaatsje Sinzig, aan de Rijn. In ieder geval liep de kwaliteit van het terra sigillata door de eeuwen sterk terug. Het latere terra sigillata is veel lichter van kleur (licht oranje) en heeft een poederachtige structuur. Mogelijk wisten mensen niet meer hoe je dit aardewerk moest produceren of welke klei ze hiervoor moest gebruiken. Over de terugloop van terra sigillata in de Laat-Romeinse tijd bestaat onder archeologen en specialisten nog steeds veel discussie. In ieder geval was het roodglanzende aardewerk uit de laat-Romeinse tijd lang niet zo mooi als dat uit de eerste eeuw.
Ook iets gevonden?
Iedereen die een archeologische vondst doet, is wettelijk verplicht dit te melden. In Utrecht kan dit bij het Meldpunt Archeologie van Landschap Erfgoed Utrecht. Je helpt zo niet alleen mee de geschiedenis van de provincie in kaart te brengen, onze experts vertellen je bovendien graag meer over de achtergronden van je vondst.
Bijdragers
Landelijk coördinator
Alexander van de Bunt
Dit is een verhaal van
Landschap Erfgoed Utrecht
Meer info →
UtrechtAltijd
Meer info →